خیانت در امانت چیست؟
امانت چیست؟
امین کیست؟
امانت، امین و مال امانی از جمله اصطلاحاتی هستند که به وفور در زندگی روزمره افراد به کار می‌روند و همه به طور نسبی با معنا و مفهوم این کلمات آشنا هستیم. مسئولیت امین از زمان سپردن مال به وی آغاز می‌گردد و عرف، اخلاق و قانون حکم می‌نماید تا در حفظ، نگهداری و مصرف مال امانی به شیوه‌ای که مورد نظر مالک آن می‌باشد، کوشش نماید. لیکن گاه بنا به هر انگیزه‌ای بعضی اعمال ارتکاب می‌یابند که ممکن است نه تنها امین را مسئول جبران مال و خسارات ناشی از عدم حفظ مناسب مال نمایند؛ بلکه بنا به شرایطی منجر به مجرم شناخته شدن امین و مجازات وی گردند، اینجاست که از جرم خیانت در امانت چنانچه که قانون مقرر می‌دارد، صحبت به میان خواهد آمد. آشنایی با مفاهیم حقوقی و قانون، در عصر حاضر، موجب میشود تا جوامع بشری از اختلافات شخصی و جمعی در امان باشند و مهم‌ترین اثر این آگاهی، پیشگیری از وقوع بسیاری مشکلات حقوقی می‌باشد. از این رو در این نوشته سعی داریم مفهوم جرم خیانت در امانت را مورد بررسی قرار دهیم.
خیانت به معنای پیمان‌شکنی، نقض عهد، بی‌وفایی و رعایت نکردن امانت‌داری است و امانت در اصطلاح عبارت از مالی است که به وسیله یکی از عقود امانی یا به حکم قانون نزد شخصی باشد. خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی جرم بوده و برای مرتکبان آن مجازات تعیین شده و خسارت زیان‌دیده نیز باید جبران گردد.
جرم خیانت در امانت بطور صریح در قانون تعریف نشده است؛ اما حقوقدانان با توجه به مصادیق مذکور در مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ خیانت در امانت را به عمل عمدی و بر خلاف امانت امین به ضرر صاحب مال تعریف کرده‌اند. بر اساس ماده ۶۷۳ این قانون، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
همچنین طبق ماده ۶۷۴ نیز «هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
جرم خیانت در امانت در واقع جرمی است که مقدمه‌ی تحقق آن سپردن مال از سوی مالک قانونی به شخصی دیگر است، مال، هر شی‌ای و شخص، هر فردی غیر از مالک می‌تواند باشد، کتابی که از دوستی به امانت گرفته میشود، وسیله‌ای که جهت انجام تعمیرات منزل از همسایه دیوار به دیوار خود قرض می‌گیریم، یا وسیله‌ی کار که از طرف کارفرما جهت انجام وظایف معمول مربوط به شغل به کارگر سپرده میشود همه و همه از مصادیق مال امانی هستند، حال اگر فردی که مال به وی سپرده شده است، از بازگرداندن آن در هنگام مطالبه از سوی مالک و یا نماینده‌ی قانونی وی خودداری کند و یا مال را غیر از آنچه که مالک تعیین نموده، صرف منظوری کند، خیانت در امانت به وقوع می‌پیوندد. مالک قانونی در اینجا بدین معناست که مالک باید مال را به طور صحیح و نه از طریق سرقت و یا هر شیوه‌ی غیر قانونی و غیر مشروع مشابه دیگری کسب نموده باشد، لذا اگر سارقی مالی را به شما سپرد که آن را برای وی نگه دارید و شما مال را به پلیس یا دولت تحویل نمایید، جرمی مرتکب نشده‌اید.
گاهی ممکن است، جرم خیانت در امانت با دزدی و کلاهبرداری اشتباه گرفته شود که برای روشن شدن این موضوع توضیح مختصری ارائه می‌دهیم. در کلاهبرداری شخص با حیله و تقلب، مال را به دست آورده و سپرده شدن مال از سوی مالک اتفاق نمی‌افتد، در سرقت نیز فردی به طور پنهانی مالی را برمی‌دارد و لذا سپردن در این جا نیز محقق نمی‌شود. بدین معنی که مالی با رضایت جهت امانت به فرد کلاهبردار یا سارق سپرده نمی‌شود، بلکه کلاهبردار با انواع روش‌ها، و سارق به طور کاملا مخفی به گونه‌ای که شما متوجه نشوید، مال را از شما اخذ می‌نمایند.
در خصوص زمان تحقق جرم خیانت در امانت باید گفت که در همان زمانی که مالک مال را مطالبه می‌نماید و امین با سوءنیت از بازگرداندن آن خودداری می‌نماید، چه مال موجود باشد یا قبلا تلف یا مصرف شده باشد، جرم محقق میشود. البته باید این عدم استرداد همراه با سوءنیت باشد، یعنی اگر شما در هنگام مطالبه به هر دلیلی بدون اینکه قصد عدم بازگرداندن و ضرر زدن به مالک را داشته باشید، از بازگرداندن مال ناتوان باشید، جرمی در میان نخواهد بود. برای مثال بدون تقصیر، مال از بین می‌رود و در این زمان هرچند به هر حال باید مال جبران گردد و عین آن مال و یا قیمت آن به صاحب مال بازگردانده شود و استرداد امکان پذیر نیست، لیکن جرمی صورت نگرفته است. نکته‌ای که در این خصوص باید مورد توجه قرار داد این است که سوءنیت و انگیزه دو امر متفاوت هستند که باید آن ها را تفکیک نمود، سوءنیت به معنای قصد ارتکاب عملی است، در حالی که انگیزه هدف پنهان در انجام کاری است، عدم استرداد باید آگاهانه و از روی قصد و نیت ضرر رساندن به مالک باشد اما اینکه شما به این دلیل قصد ضرر رساندن مالک را دارید که به وی حسادت می‌ورزید، اهمیتی در وقوع و بررسی جرم ندارد.
بعد از توضیحاتی که در مورد جرم خیانت در امانت و شرط تحقق آن داده شد، لازم است که موضوع عناصر تشکیل دهنده آن را نیز مورد بررسی قرار دهیم. همان طور که گفته شد، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ذکر شده و برای مرتکبین آن نیز مجازات حبس در نظر گرفته شده است.
عنصر مادی جرم خیانت در امانت نیز عبارت است از استعمال، تصاحب، اتلاف یا مفقود کردن مال مورد امانت که می‌تواند به شکل فعل یا ترک فعل باشد اما عمدتاً به صورت فعل است که در ماده ۶۷۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ آمده است. استعمال به معنای استفاده کردن از مال مورد امانت جرم است، برای مثال شخصی خودروی خود را به دوستش امانت می‌دهد تا در پارکینگ منزل خود از آن نگهداری کند، اما دوست وی از آن خودرو برای مسافرکشی استفاده می‌کند. تصاحب یعنی شخص امینی به جای انجام وظیفه‌اش، مال دیگری را از آن خود بداند و با آن طوری رفتار کند که دیگران گمان کنند او مالک مال است. اتلاف نیز تلف یا نابود کردن مال مورد امانت و یکی دیگر از گونه‌های خیانت در امانت است. در نهایت مفقود کردن یعنی امین بدون این که مال مورد امانت را تلف کند، موجب شود که دستیابی آن برای مالک غیر ممکن شود.
و اما سومین عنصر که همان عنصر معنوی تشکیل جرم است عبارت از سوءنیت عام و سوءنیت خاص است. سوءنیت عام به معنای انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال موضوع امانت و سوءنیت خاص به معنای قصد و اراده ورود ضرر به غیر است. بر این اساس، تعدی یا تفریط مال امانی همراه با سوءنیت موجب مسئولیت کیفری است. قانونگذار در ماده ۶۷۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، برای جلوگیری از فرار خائنین از مسئولیت به بهانه این که عقدی بین آنان و مالک یا متصرف مال منعقد نشده یا اینکه آن عقد، باطل بوده، خود را از محدوده عقود خارج کرده و سپرده شدن مال برای «هر کار با اجرت یا بی‌اجرت» را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است.
بطور خلاصه، جرم «خیانت در امانت» در صورتی محقق میشود که رابطه حقوقی امانی میان امانت‌گذار و خائن برقرار شده باشد؛ یعنی اگر خائن بر خلاف رضایت مالک و توسط خودش، مال را تصاحب کرده باشد، جرم تحقق یافته از مصادیق سرقت خواهد بود، نه خیانت در امانت. از سوی دیگر، برای تحقق رابطه حقوقی امانی نیز وجود سه عنصر ضروری است که در توضیح عنصر مادی به آن ها اشاره شد.
و در نهایت می‌توان گفت که جرم خیانت در امانت عملی بسیار زشت تلقی می‌گردد چراکه این جرم نه تنها امانت مورد ادعا را مورد خدشه قرار داده یا تلف می‌کند بلکه ضربه بزرگی هم به اعتماد عمومی موجود در جامعه وارد می‌نماید؛ به طوری که اگر دامنه ارتکاب این جرم در اثر از بین رفتن قبح آن، گسترش یابد، قطعاً نتیجه‌ا‌ی جز از بین رفتن اعتماد عمومی در پی نخواهد داشت.
لازم به ذکر است، با توجه به جنبه‌ی عمومی خیانت در امانت، این جرم در زمره جرایمی قرار می‌گیرد که با رضایت شاکی هم، رسیدگی به آن متوقف نمی‌شود، اگرچه ممکن است رضایت شاکی از موارد تخفیف مجازات باشد اما ضربه‌ای که از ارتکاب این جرم به اعتماد عمومی وارد میشود، موجب شده تا قانونگذار آن را در زمره جرایم غیرقابل گذشت قرار دهد تا با خائنان اموال مردم، با قاطعیت و سخت گیری بیشتری رفتار شود.
خیانت در امانت جرم شناخته شده و یکی از جرایم مهمی که هم در آیات و روایات متعدد بر مذموم بودن آن تاکید شده و هم در قوانین تعزیراتی برای آن مجازات‌های خاصی در نظر گرفته شده است.
نظریه مشورتی راجع به جرم خیانت در امانت وجود دارد:
❓احتراماً جرائم علیه اموال مانند خیانت در امانت ،کلاه برداری یا سرقت نسبت به اشیایی که نگهداری آن مطابق قانون ممنوع و جرم است صدق می‌کند ( مانند خیانت در امانت یا سرقت سلاح غیر مجاز)
? نظریه مشورتی شماره ۱۲۱/۹۳/۷ ـ ۹۹/۰۱/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضائیه
❗️ سرقت اسلحه غیرمجاز و تجهیزات دریافت از ماهواره دارای وصف مجرمانه است ، چون اشیاء مورد استعلام عرفاً مالیات دارند و صرفاً نگهداری آن بدون مجوز جایز نیست ، لذا سرقت آن ها قابل تعقیب کیفری است و ممنوعیت نگهداری آن ها عمل سارق را توجیه نمی کند و دادگاه ضمن صدور حکم ، دستور تحویل آن ها را به مقامات صلاحیت دار قانونی صادر می نماید.
د) مجازات مرتکب جرم خیانت در امانت بر اساس ماده ۶۷۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، حبس از ۶ ماه تا سه سال است همچنین قانونگذار در ماده ۶۷۳ قانون یاد شده، برای سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضا، یک تا سه سال حبس تعیین کرده است.
ه) جرم خیانت در امانت در زمره جرایم مقید است و رفتار مرتکب، منتهی به نتیجه خاصی می شود. بدین ترتیب ورود ضرر به مالک یا متصرف، بر اثر فعل مرتکب، لازمه تحقق خیانت در امانت است.
در کلاه برداری، نتیجه جرم، بردن مال غیر است، در حالی که انتفاع کلاه بردار یا فرد مورد نظر وی از آن نیز شرط است اما در جرم خیانت در امانت، فقط ورود ضرر به مالک یا متصرف شرط است، حتی اگر خود خائن از مال منتفع نشده باشد.
در کلاه برداری متهم با توسل به اقدامات متقلبانه، مال غیر را به دست می آورد، در صورتی که در جرم خیانت در امانت زیان دیده از جرم، با میل و رضای خود مال خود را در اختیار متهم می گذارد.
و) تفاوت جرم خیانت در امانت با سرقت نیز این است که در سرقت مرتکب مال غیر را به طور مخفی می رباید.
خیانت در امانت در خصوص اسناد تجاری:
چنانچه سند تجاری از قبیل چک، سفته در نزد کسی به امانت گذاشته شود و شخص امین برخلاف امانت از آن استفاده نموده باشد، به عنوان خیانت در امانت مورد پیگرد قرار می گیرد.
مثلاً اگر شخصی خانه‌ای را اجاره کرده باشد و چک را به عنوان امانت نزد موجر گذاشته باشد، موجر می‌بایست پس از تخلیه منزل توسط مستاجر چک امانی تضمین را به مستاجر عودت دهد و در صورتی که مستاجر منزل را تخلیه کرده باشد، ولی موجر از چک سوء استفاده کند و آن را به مستاجر عودت ندهد به عنوان خیانت در امانت مورد تعقیب کیفری قرار خواهد گرفت .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آتین : کلینیک تخصصی حقوق تجاری و مالکیت صنعتی
انواع دعاوی قضایی در حوزه تجارت و کسب و کار
تنظیم و ویرایش انواع قرارداد
ثبت ، انتقال ، دعاوی قضایی در حوزه اختراع ، علامت و لوگو ، طرح صنعتی
ثبت انواع شرکت و صورت جلسه تغییرات
مهارت ما; حق تجارت شماست …
با ما همراه باشید …
۰۹۱۹۰۲۳۱۷۳۰